Tớ có vài đứa bạn rất giỏi trong việc tự học. Cảm giác như thầy cô dạy 1 thì họ biết 10, kết quả là trong các bài thi, họ có thể cân luôn cả những kiến thức nằm ngoài lời giảng.
Hẳn là có một công thức nào đó cho việc tự học.
Mà đúng là có thật.
Có một thang đo cho phép chúng ta dựa vào để leo theo và tự đánh giá kiến thức của mình là Thang đo Bloom. Điểm khủng khiếp của nó là chúng ta có thể áp dụng cho tất cả mọi việc học trên đời.
Thang đo Bloom
Thang đo Bloom (hay còn gọi là Thang đo nhận thức Bloom’s Taxonomy) được phát triển bởi nhà tâm lý học giáo dục Benjamin Bloom vào những năm 1950 và được điều chỉnh lại vào đầu những năm 2000. Nó phân loại các mục tiêu học tập của con người theo sáu cấp độ, từ cơ bản đến phức tạp, từ tư duy cấp thấp đến tư duy cấp cao.
Chi tiết 6 cấp độ này, đi từ nền tảng đến đỉnh cao:
Nhớ (Remember): Khả năng nhớ lại, nhận diện thông tin, sự kiện, định nghĩa, hoặc quy trình cụ thể. Đây là cấp độ cơ bản nhất. Ví dụ, nhớ công thức toán học, định nghĩa thuật ngữ, liệt kê các mốc lịch sử.
- Hiểu (Understand): Khả năng nắm bắt ý nghĩa của thông tin, diễn giải, giải thích, tóm tắt hoặc so sánh. Ví dụ, diễn giải ý nghĩa của một câu thơ, tóm tắt nội dung một chương sách, giải thích tại sao một công thức lại hoạt động như vậy.
- Áp dụng (Apply): Khả năng sử dụng thông tin, kiến thức đã học vào các tình huống mới, cụ thể hoặc thực hành. Ví dụ, giải một bài toán bằng công thức đã học, áp dụng một nguyên tắc khoa học vào thí nghiệm, sử dụng một phần mềm mới.
- Phân tích (Analyze): Khả năng chia nhỏ thông tin thành các phần cấu thành, xác định mối quan hệ giữa các phần đó, tìm ra nguyên nhân, kết quả, hoặc các giả định. Ví dụ, phân tích cấu trúc một bài văn, xác định nguyên nhân của một vấn đề, so sánh điểm mạnh/yếu của hai giải pháp.
- Đánh giá (Evaluate): Khả năng đưa ra phán đoán, đánh giá về giá trị của thông tin, ý tưởng, giải pháp dựa trên các tiêu chí cụ thể. Ví dụ, đánh giá tính hiệu quả của một chiến lược marketing, phê bình một tác phẩm nghệ thuật, đưa ra nhận xét về độ tin cậy của một nguồn thông tin.
- Sáng tạo (Create): Khả năng tổng hợp các yếu tố để tạo ra một cái gì đó mới, độc đáo, hoặc tái cấu trúc các yếu tố đã có theo cách mới. Đây là cấp độ tư duy cao nhất. Ví dụ, viết một bài hát, thiết kế một sản phẩm mới, phát triển một giải pháp độc đáo cho vấn đề.
Đến đây có thể vẫn khó hình dung, vì thế tớ sẽ đưa ra một ví dụ trực quan hơn, đó là trong việc học ngoại ngữ.
Ví dụ
Vì đến từ tỉnh lẻ nên cách tiếp cận ban đầu của tớ với việc học ngoại ngữ khá đơn sơ. Tớ, cũng như hầu hết những bạn học khác, nghĩ rằng làm chủ một từ vựng mới nghĩa là biết nghĩa và cách đọc của nó. Như vậy cũng đúng, nhưng “biết nghĩa của nó” cụ thể là thế nào? Quá chung chung và chưa đầy đủ.
Tớ sẽ lấy một từ là “ubiquitous” để làm ví dụ. Và đây là những việc mà chúng ta cần đáp ứng để thực sự học được chữ “ubiquitous” theo thang đo Bloom:
1. Cấp độ Nhớ (Remember)
Ở nấc này chúng ta nhớ được: “ubiquitous” là tính từ có nghĩa tiếng Việt là “có mặt ở khắp mọi nơi” và được đọc là /juːˈbɪkwɪtəs/.
2. Cấp độ Hiểu (Understand)
Ubiquitous có nghĩa là “có mặt ở khắp mọi nơi”. Nhưng ở khắp mọi nơi nghĩa là sao?
Ở cấp độ này, chúng ta biết thêm ubiquitous thường dùng để chỉ cái gì đó phổ biến đến mức xuất hiện ở mọi nơi, ví dụ “Smartphones are ubiquitous nowadays” (Điện thoại thông minh phổ biến khắp mọi nơi ngày nay).
Như vậy, nó đồng nghĩa với “widespread”, “common”, và trái nghĩa với “rare”, “scarce”.
3. Cấp độ Áp dụng (Apply)
Đến đây, chúng ta có thể sử dụng từ vựng vào các câu, đoạn văn, hoặc tình huống giao tiếp cụ thể của mình.
Ví dụ như khi đi cafe với bạn, cậu nói: “Wi-Fi access is becoming ubiquitous in coffee shops.” (Truy cập Wi-Fi đang trở nên phổ biến khắp mọi nơi trong các quán cà phê.)
Chắc có lẽ đến đây là đã đủ để làm chủ từ ubiquitous rồi đúng không? Không :(.
4. Cấp độ Phân tích (Analyze)
Lên level này, chúng ta biết phân tích cấu trúc từ, cách từ liên hệ với các từ khác, hoặc vai trò của từ trong một câu/văn bản phức tạp.
Trong “ubiquitous”,
ubi-: có nghĩa là “ở đâu” (where).
-qu-: hậu tố để nối phần ubi với itous.
-itous: hậu tố mang nghĩa “đặc trưng bởi” hoặc “đầy đủ của”.
Từ cấp độ 2, chúng ta biết uibiquitous đồng nghĩa với widespread, common, pervasive, nhưng chúng có hoàn toàn giống nhau không?
Ubiquitous thường mang sắc thái hơi trang trọng, nhấn mạnh sự phổ biến đến mức dường như có mặt ở mọi nơi cùng một lúc, đôi khi có chút ngạc nhiên về mức độ phổ biến đó. Thường dùng cho khái niệm, công nghệ, hiện tượng.
Widespread là phổ biến rộng rãi, lan truyền trên một phạm vi lớn. Ít trang trọng hơn ubiquitous.
Common nghĩa là phổ biến, thường thấy, bình thường. Mang tính chung chung, ít nhấn mạnh về sự bao phủ toàn diện.
Pervasive là lan tỏa khắp mọi nơi, thường mang sắc thái tiêu cực hoặc trung tính hơn, như một mùi hương, một sự ảnh hưởng.
5. Cấp độ Đánh giá (Evaluate)
Khi đã biết được sự khác biệt của uibiquitous với các từ đồng nghĩa khác, chúng ta sẽ chọn được từ hoàn hảo nhất để diễn tả ý của mình.
Điều này cũng đồng nghĩa với việc khi cậu đọc một bài báo và gặp từ này, cậu có thể tự hỏi và tự trả lời: “Từ ubiquitous ở đây có phải là lựa chọn tốt nhất không, hay có từ nào mang sắc thái mạnh hơn/nhẹ hơn/phù hợp hơn trong ngữ cảnh này?”.
6. Cấp độ Sáng tạo (Create)
Ở cấp độ thượng thừa này, chúng ta có thể dùng từ ubiquitous một cách linh hoạt, kết hợp với các kiến thức khác để tạo ra nội dung mới.
Ví dụ như chúng ta có thể tạo một slogan: Unique. Yet Ubiquitous. 🐦🔥
Cách tự học với thang đo Bloom
Nếu đã biết đến Thang đo Bloom, tớ tin rằng chúng ta có thể tự học rất nhiều thứ, từ học ngoại ngữ, chơi nhạc cụ, cho đến việc nắm vững các khái niệm khoa học phức tạp.
Chúng ta có thể xây dựng lộ trình tự học cho riêng mình bằng cách nhờ AI liệt kê các kiến thức/kỹ năng cần thiết dựa theo thang đo Bloom.
Sau đó lên Youtube, đọc sách, đi hỏi bạn bè người quen để biết chi tiết hơn nữa các việc cần làm nhằm đạt được từng cấp độ Bloom. Ví dụ, mọi người sẽ khuyên rằng bước đầu tiên nhất để tự học tiếng Anh là phải học bảng phiên âm IPA.
Trong quá trình tự học chúng ta cũng cần tự theo dõi và tự đánh giá chính mình xem đang ở cấp độ nào rồi, có đang bị nhảy cóc hay không,.v.v.
Thông thường, đạt đến cấp độ 4 và 5 (phân tích đánh giá) là chúng ta đã tương đối thành công.
Hãy cùng Chanh leo thang
Thang đo Bloom là một khung tư duy linh hoạt giúp chúng ta định hướng quá trình tự học của mình, nếu đã có cái khung này, chúng ta sẽ không bị lạc đường. Hơn nữa, đây cũng là một công cụ đã được ứng dụng rộng rãi và chứng minh hiệu quả trong giáo dục chính quy, cụ thể là để giáo viên đánh giá kiến thức và năng lực của học sinh, sinh viên. Bởi vậy, không có lý do gì để chúng ta phải ngần ngại khi áp dụng nó vào hành trình tự học của mình.
Formal education will make you a living; self-education will make you a fortune. – Jim Rohn
Nếu cậu chưa thử áp dụng Bloom’s Taxonomy, hãy thử nó ngay hôm nay.