Một tác phẩm văn chương, một thành quả nghệ thuật cho đến một bài báo khoa học cũng đều cần dựa trên lõi tiêu chuẩn không gì lay chuyển được, cái lõi này cũng giống như tầm nhìn sứ mệnh của một doanh nghiệp vậy. Cái lõi đó là gì?
Tớ mới đọc được một bài báo của Công an nhân dân từ năm 2005 nói về tính Chân Thiện Mỹ của một tác phẩm văn học. Và tớ nghĩ, bộ ba tiêu chí này có thể được áp dụng cho tất cả những loại thông tin khác, từ một bài thơ, một bức tranh nhỏ cho đến một công trình khoa học triệu đô. Tớ thấy nó rất ý nghĩa nên muốn chia sẻ lại, ở đây tớ sẽ nói về “tác phẩm” với ý nghĩa đại diện cho tất cả những thông tin mà con người trao đổi với nhau.
Chân trong Chân thực
Trong cụm Chân-Thiện-Mỹ, Chân là chân thực, là đảm bảo sự thật. Nhưng sự thật là gì? Có một đoạn trong Lược sử của những mạng lưới thông tin của tác giả Yuval Noah Harari có viết như sau:
“Sự thật không phải là tái hiện thực tại theo tỉ lệ một-một. Thay vào đó, sự thật khiến chúng ta chú ý đến một số khía cạnh nhất định của thực tại trong khi chắc chắn bỏ qua các khía cạnh khác. Không có bản mô tả nào về thực tại là chính xác trăm phần trăm nhưng một số bản mô tả thì trung thực hơn những bản mô tả khác”.
Vậy làm sao để đảm bảo tác phẩm của mình đại diện cho sự thật, mô tả trung thực về thực tại, hay nói cách khác là đạt tiêu chí “Chân”?
Đáp án (tương đối) là hãy trao đổi thông tin với những nguồn chất lượng, tinh chỉnh sự thật liên tục để nó đến gần với thực tại nhất có thể.
Còn theo bài báo trên của Công an nhân dân, thông điệp của tác phẩm muốn đạt tiêu chí Chân thì cần phản ánh đúng bản chất của xã hội và con người. Ví dụ, nếu văn hóa, bản chất của chúng ta đang là ABC, hãy đảm bảo thông điệp mà tác phẩm truyền tải là ABC. Chúng ta thậm chí có thể diễn tả ABC theo cách bay bổng, theo cách trần trụi, thêm yếu tố viển vông (khỉ biết nói, nấm biết đi, hoàng hôn có màu xanh lá,…) nhưng tuyệt đối không được tô hồng hay bôi đen bản chất ABC vì nó sẽ sai khác đi với cái “Chân”.
Thiện trong Thiện lương
Thiện là hướng thiện, hướng đến điều tốt đẹp. Yếu tố này quan trọng vì nếu không có nó, người ta sẽ lãng quên đi trách nhiệm cải thiện thế giới của mình. Nếu các phẩm luôn cổ xúy cho những điều tồi tàn, điều gì sẽ xảy ra? Điều tồi tàn sẽ dần trở thành chân lý mới.
Vì thế cần đảm bảo tính hướng thiện của tác phẩm. Đảm bảo người ta nhận toàn bộ thông tin xong, người ta sẽ ăn năn hoặc có thêm động lực để làm một người tốt, sống có ích hơn cho xã hội. Nhưng câu hỏi đặt ra là, thế nào mới là tốt đẹp, thế nào là đạo đức, là thiện lương?
Phật giáo quan niệm rằng: Thiện lương cũng là một dạng trí tuệ, thậm chí là trí tuệ tối thượng. Bởi vì để giữ được lòng tốt, con người cần có sự hiểu biết, khả năng phân biệt đúng sai,…
Một lần nữa, chúng ta chỉ có thể đưa ra một đáp án tương đối rằng, để biết được đâu là thiện lương, con người cần trao đổi thông tin chất lượng và liên tục tinh chỉnh định nghĩa của sự thiện lương.
Nhưng dù định nghĩa hiện tại của cái tốt và thiện lương là gì đi chăng nữa, tớ tin một tác phẩm vẫn nên khiến người ta có mong muốn sống tốt hơn và hướng đến sự thiện lương. Đây cũng là lý do mà tớ không thích thể loại phim thuần kinh dị, vì có rất nhiều bộ phim như thế ra đời chỉ nhằm khơi gợi nỗi sợ của người xem mà không giúp họ rút ra được thông điệp nào tử tế để lấy làm bài học.
Mỹ trong Mỹ miều
Mỹ là đẹp cả về nội dung lẫn hình thức. Theo tớ, đây là yếu tố thay đổi nhanh nhất theo thời gian, đặc biệt là khi nói đến hình thức. Cái đẹp hình thức phụ thuộc vào cảm quan con người, chỉ 1-2 năm trước hình thức này có thể được số đông coi là đẹp, nhưng 1-2 năm sau nó đã có thể bị người ta chê lên chê xuống.
Nhưng xét về nội dung, về mặt ngữ nghĩa, câu cú thì giá trị cái đẹp có thể bền vững hơn. Dù không có một lời khuyên nào cố định cho tất cả các tác phẩm, nhưng tớ vẫn tin rằng nếu tác phẩm không rối rắm, không khiến người ta cảm thấy khó chịu vì lối diễn đạt vụng về thì đã đạt mức ổn.
Chân – Thiện – Mỹ mãi là đích hướng của văn chương – Báo Công an nhân dân.
Nếu cậu có hứng thú với cái đẹp về mặt câu cú, thì tớ có một post ghi lại kinh nghiệm của nhà văn Kurt Vonnegut, cậu có thể tham khảo Ở ĐÂY để rút ra cho mình những thông tin hữu ích phục vụ công việc liên quan đến con chữ.
Hoa tiêu Chân Thiện Mỹ
Tớ nghĩ rằng nhìn qua lăng kính Chân Thiện Mỹ sẽ là một cách hay giúp chúng ta đánh giá các tác phẩm. Và mở rộng thêm, muốn đánh giá bất cứ một thứ gì, bao gồm cả chính mình, chúng ta đều có thể nghĩ về Chân Thiện Mỹ. Bộ ba tiêu chí này sẽ là một hoa tiêu uy tín cho những giai đoạn mà ta chưa biết rõ bản thân mình thực sự muốn gì hoặc chưa có đủ chuyên môn để phân tích sâu hơn thế giới xung quanh.
Nếu cậu biết về lăng kính hay ho nào khác thì hãy comment cho tớ biết nữa nha 🌹