Nhân dịp trải qua 2 tháng hè dạy em út một vài kinh nghiệm viết văn và cũng nhân dịp tớ vừa tình cờ đọc lại một quyển sổ tay cũ của mình từ vài năm trước, tớ có cảm hứng muốn nói một chút về việc viết, cũng sẽ không thể thiếu trích dẫn kinh nghiệm từ cây đa cây đề trong nghề. Trước tiên, mình hãy cùng nhìn lại ý nghĩa của việc viết nhé!
Giao tiếp hiệu quả hơn
Việc viết tốt sẽ giúp giao tiếp tốt, quá hiển nhiên. Chúng ta sẽ dùng cấu trúc câu rõ ràng hơn, dùng từ ngữ chính xác hơn.
Có một ví dụ khá kinh điển về việc dùng đúng từ ngữ trong giao tiếp sẽ mang lại hiệu quả bất ngờ, đó là thí nghiệm của nhà tâm lý học Ellen Langer:
Ellen Langer đã tiếp cận những người xếp hàng chờ trong cửa hàng photocopy và đưa ra yêu cầu được chen hàng với ba kiểu câu hỏi khác nhau. Sau đây là kết quả về việc bà được người khác đồng ý cho chen hàng:
- “Xin lỗi, tôi có 5 trang. Tôi có thể sử dụng máy photocopy được không?” (Tỷ lệ đồng ý: 60%)
- “Xin lỗi, tôi có 5 trang. Tôi có thể sử dụng máy photocopy được không, vì tôi đang vội?” (Tỷ lệ đồng ý: 94%)
- “Xin lỗi, tôi có 5 trang. Tôi có thể sử dụng máy photocopy được không, vì tôi cần photocopy?” (Tỷ lệ đồng ý: 93%)
Điều đáng chú ý là ở trường hợp thứ ba. Mặc dù lý do “vì tôi cần photocopy” nghe có vẻ hiển nhiên và gần như vô nghĩa, nhưng tỷ lệ đồng ý lại cao tương đương với kịch bản có lý do hợp lý.
Thí nghiệm này cho thấy sức mạnh đáng kinh ngạc của từ “vì”. Khi con người nghe từ này, họ có xu hướng kích hoạt phản ứng tuân theo tự động, tin rằng đã có một lý do được đưa ra – dù lý do đó có thực sự hợp lý hay không (?!!) Giống như một chiếc máy, bật lên kêu ro ro!
Việc sử dụng đúng từ ngữ, ngay cả những từ nhỏ bé như “vì”, cũng có thể định hình đáng kể cách người khác phản ứng với thông điệp của chúng ta, giúp giao tiếp trở nên hiệu quả hơn một cách đáng ngạc nhiên.
Và việc viết thì lại là một bài tập hữu ích để chúng ta có thể nâng cao khả năng dùng đúng từ ngữ cho các trường hợp khác nhau. Tớ biết mọi từ ngữ mà mình chọn để đưa vào câu đều sẽ gợi lên phản ứng khác nhau cho người đọc, và đó luôn là một điều rất thú vị.
Ghi chép lại quá khứ
Khi ta viết bất cứ một điều gì, đó cũng là một kiểu ghi ghép lại quá khứ. Bởi những tâm tư, khả năng suy luận, vốn từ hiện tại của chúng ta đều được thể hiện trên văn bản mà ta viết ra. Vì thế nội dung mà tớ và cậu viết trong các giai đoạn khác nhau sẽ khác nhau, có thể sắc sảo hơn theo thời gian, có thể vui tươi hơn theo thời gian, hay u buồn hơn biết đâu.
Và cũng nhờ việc viết giúp ghi chép lại quá khứ, chúng ta mới có cái để nhìn lại, so sánh với phiên bản hiện tại của mình.
Ví dụ như khi đọc lại quyển sổ của mình vài năm trước viết về những câu hỏi mà tớ cứ mãi băn khoăn không có lời giải đáp, thì giờ đây tớ đã thấy những câu hỏi đó thật đơn giản hơn rồi. Tớ thấy mình đã lớn lên, thấy tâm trí mình có sự phát phát triển trong những năm tháng học đại học.
Muốn cất giữ lại kỷ niệm, thay vì chụp ảnh, chúng ta cũng có thể viết, đôi khi nó còn nói được nhiều hơn những tấm ảnh.
Tạo ra di sản
Đặc biệt, việc viết có thể là công cụ để chúng ta tạo ra di sản cho bản thân. Nếu trong marketing, một thương hiệu cũng cần xây dựng di sản, vậy thì con người như chúng mình cũng sẽ cần có một di sản chứ? Tớ nghĩ là có, và tớ cũng nghĩ ai cũng sẽ trả lời như vậy.
Cậu có bao giờ tự hỏi mình muốn di sản như thế nào chưa?
Đối với tớ, việc viết lại những điều bổ ích đã là một kiểu xây dựng di sản cho chính mình. Sau này lớn lên, già đi, tớ hy vọng bản thân sẽ nhìn lại những gì mình từng ghi chép và tự hào gật gù: “Đó là những gì mình đã đi qua, đó là di sản của mình”. (Hy vọng sẽ tự hào)
Kinh nghiệm viết của Kurt Vonnegut
Đã đi qua các ý nghĩa của việc viết rồi, giờ chúng ta hãy đi vào phần chính: Làm thế nào để viết?
Sau mùa hè nhìn đứa em vật lộn với việc đưa suy nghĩ của nó lên giấy, tớ thấy kỹ năng viết cũng không đơn giản lắm. Chúng ta có thể nói rất rành rọt, nhưng đến lúc viết lại gặp hàng tá vấn đề như lặp từ, thiếu câu nối, sai chấm phẩy, tách đoạn không phù hợp,… Và phải rất bỏ công gắng sức biên tập thì nội dung rõ ràng, liền mạch mới xuất hiện.
Để trở thành một cây bút súc tích, tử tế, chuyên nghiệp, khiến việc viết trở nên đơn giản như kéo sợi chỉ suy nghĩ trong đầu đặt lên giấy, chúng ta phải rèn luyện rất nhiều. Với tuổi nghề ít ỏi, tớ không tự tin mình đủ trình để chia sẻ kinh nghiệm, nhưng tớ có đọc được một số lời khuyên từ tác giả nổi tiếng Kurt Vonnegut (tác giả của 2 quyển tiểu thuyết nổi tiếng Slaughterhouse-Five và Breakfast of Champions) như sau:
- Nếu muốn tìm chủ đề để viết thì hãy tìm một chủ đề mà chúng ta quan tâm (chứ không phải là chạy đua theo thứ mà người khác quan tâm). Vì sự chu đáo tận tình trong lối viết sẽ là thứ lôi cuốn và hấp dẫn nhất.
- Viết càng đơn giản càng tốt. Tương tự như câu nói nổi tiếng “To be or not to be” (“Sống hay không sống”) của nhân vật Hamlet, những câu văn nổi tiếng khác cũng đều đơn giản đến mức đọc như do trẻ con viết ra.
- Hãy mạnh dạn bỏ đi thứ dư thừa. Dư thừa là khi câu văn không giải thích chủ đề của chúng ta theo một cách mới mẻ và hữu ích.
- Để tác phẩm phản ánh đúng con người mình. Chúng ta tin tưởng những gì mình viết khi nó phản ánh chính chúng ta. Và người khác cũng sẽ tin theo.
- Tôn trọng ngữ pháp.
Tớ nghĩ đây là những điều căn bản nhất mà chúng ta nên nghiêm túc cân nhắc khi viết. Ngoài kia sẽ có rất nhiều người nói về kinh nghiệm của họ trong nghề cầm bút, từ việc tìm kiếm và trau dồi ý tưởng, cho đến việc hiện thực hóa bằng cách tìm kiếm thêm nguồn lực,… Nhưng rốt cuộc về mặt nội dung, văn phong và ngữ pháp, tớ tin trên đây vẫn là những lời khuyên ngắn gọn mà đầy đủ nhất.
Dẫu vậy, tớ không phủ nhận rằng những kinh nghiệm viết mới mẻ cũng sẽ hữu ích. Chúng ta đều biết rằng thế giới luôn xoay vòng và đổi mới mỗi giây mỗi phút, sẽ có những lời khuyên chất lượng hơn, phù hợp với giai đoạn hiện tại hơn. Đó cũng là điểm hay ho của việc viết – những tác phẩm sẽ có ngày lỗi thời, nhưng sự lỗi thời đó một phần là nhờ tác phẩm ấy mà ra.
Kết
Việc viết là dành cho tất cả mọi người và ai cũng có thể nhận được đầy đủ lợi ích từ nó. Như tớ hay như rất nhiều người ngoài kia, cậu cũng có thể bắt đầu viết hoặc tiếp tục viết ngay hôm nay để tạo ra giá trị nào đó mà có thể cất giữ lâu dài. Tôi yêu kinh nghiệm viết, kinh nghiệm viết hãy đến với tôi 😊
“You can always edit a bad page. You can’t edit a blank page” – Jodi Picoult